تاثیر چاله های هلالی آبگیر بر بافت خاک و برخی فاکتورهای پوشش گیاهی مراتع محمدآباد قاین، استان خراسان جنوبی

از سال 1385 لغایت 1389 در بخش بالادست دق محمدآباد کومیران واقع در شهرستان قائنات، پروژه احداث هلالی آبگیر توام با کشت بذرهای گیاهان در مساحت 1410 هکتار توسط اداره منابع طبیعی قائنات اجرا گردیده است. چاله های هلالی آبگیر به منظور جلوگیری از ورود رواناب به داخل دق و در نتیجه برای جلوگیری از گسترش دق احداث شده اند. این پژوهش با هدف تعیین اثر اندازه چاله های هلالی و موقعیت مکانی آنها (داخل آبراهه و خارج از آبراهه) بر روی استقرار گیاهان کشت شده و خودرو مراتع و همچنین یافتن بهترین محل استقرار گیاهان بر روی هلالی ها انجام شد. در این پژوهش تأثیر چاله های هلالی بر بافت خاک، تنوع و غنای گونه ای نیز بررسی گردیده است. در امتداد ترانسکتهای خطی، 30 چاله هلالی در داخل آبراهه و 30 چاله خارج آبراهه (روی پشته ) انتخاب و هلالی های فرضی نیز در بالادست هلالی داخل آبراهه و در مجاورت هلالی روی پشته با همان ابعاد در نظر گرفته شد. در هر هلالی آبگیر، پنج بخش (زون) در نظر گرفته شد و در داخل هر زون، تعداد گیاهان کشت شده و خودرو به صورت جداگانه شمارش گردید. به طور تصادفی از 4 هلالی داخل آبراهه و از 4 هلالی روی پشته نمونه برداری خاک شد. محاسبه تنوع و غنا با استفاده از شاخص های شانون و سیمپسون، و مقایسه آماری داده ها به روش تحلیل واریانس یکطرفه انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در منطقه کومیران، احداث هلالی در داخل آبراهه اثر بیشتری بر استقرار نهال گیاهان کشت شده نسبت به هلالی های خارج از آبراهه داشت. با افزایش مساحت هلالی آبگیر، تعداد نهال های آتریپلکس و گیاهان خودرو افزایش یافت، ولی این رابطه برای نهال های تاغ معنی دار نبود. بیشترین استقرار برای گیاهان کشت شده در بخش داخلی پشته هلالی و برای گیاهان خودرو در بخش وسط هلالی بود. همچنین با افزایش مساحت هلالی درصد تخریب آنها بیشتر بود. احداث هلالی آبگیر در داخل آبراهه ها باعث افزایش درصد سیلت در بافت خاک شد. تنوع گونه ای نیز در داخل چاله های هلالی بیشتر از فضای مجاور (عرصه دست نخورده) بود. با توجه به نتایج این پژوهش، برای احیاء بیولوژیک اراضی منطقه مورد مطالعه، پیشنهاد می گردد که چاله های هلالی در داخل آبراهه ها، تا اینکه در دامنه ها احداث شوند. برای کشت گیاه آتریپلکس از چاله های بزرگ (10-8 مترمربع) و برای گیاه تاغ از چاله های کوچک (8-6 مترمربع) استفاده شود. به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد که کارایی چاله های هلالی کوچکتر (8-6 مترمربع) بیشتر از چاله های هلالی بزرگتر است. احداث چاله هلالی در آبراهه تنها با هدف بهبود تنوع زیستی و بافت خاک توصیه نمی شود، مگر اینکه استقرار بیشتر گیاهان کاشته شده در درازمدت سبب افزایش تنوع زیستی گیاهان چندساله گردد و یا اینکه فواید حاصله از کاهش رواناب و جلوگیری از پیشروی دق از نظر اکولوژیکی اهمیت بیشتری داشته باشد.